Celem niniejszego projektu jest wdrażanie planu zarządzania obszarem Natura 2000 (realizacja Planu Zadań Ochronnych dla obszaru Natura 2000 Raba z Mszanką PLH120093) poprzez prowadzenie aktywnej ochrony zagrożonych gatunków i siedlisk. 

W szczegółach jest to: 

a) monitoring ochronny stanu siedlisk i gatunków będących przedmiotem ochrony w obszarze: 1138 brzanka Barbus carpathicus, 3220 Pionierska roślinność na kamieńcach górskich potoków, 91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albofragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae) i olsy źródliskowe, 3240 Zarośla wierzbowe na kamieńcach i żwirowiskach górskich potoków (Salici-Myricarietum część – z przewagą wierzb); 

b) identyfikacja i poprawa stanu siedlisk i gatunków chronionych występujących w obszarze: września pobrzeżna Myricaria germanica, włosienicznik rzeczny Ranunculus fluitans, 3260 Nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników, 3150 Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami Nympheion, Potamion, 6430 Ziołorośla górskie i ziołorośla nadrzeczne; 

c) przeciwdziałanie fragmentacji ekosystemów i zapewnienie warunków swobodnego przepływu w kierunku tarlisk cennych gatunków ryb (m.in. brzanki). 

Ochrona tras migracji ryb wędrownych zostanie osiągnięta poprzez udrożnienie trzech stopni wodnych na dopływach Raby (na Trzebuńce i Lubieńce) oraz odtworzenie miejsc tarliskowych ryb poprzez odbudowę właściwej morfologii koryta (podniesienie dna potoku i zasilenie żwirem), celem jest też podniesienie poziomu wód gruntowych. 

Migracja jest istotną częścią cyklu życia wielu gatunków ryb (m.in. rozrodu). Wiele z nich nigdy nie dociera do miejsca docelowego z powodu licznych tam na ich drodze, co prowadzi do zaniku populacji ryb wędrownych. Udrożnienie trzech stopni wodnych pozwoli na otworzenie potencjalnych tarlisk w dopływach Raby, m.in. dla brzanki – gatunku priorytetowego w obszarze Natura 2000 Raba z Mszanką.

Gatunki ryb wędrownych rozmnażają się w górnym biegu górskich rzek, w przypadku Raby wędrują do jej dopływów. Większość z nich nie jest dostępna dla ryb ze względu na zabudowę hydrotechniczną (stopnie wodne). W następstwie przeprowadzonej w poprzednim wieku regulacji dopływów Raby i niekontrolowanego poboru żwiru z koryta potoków utraciły one morfologię sprzyjającą dla ryb do przeprowadzenia tarła. Poprzez alimentację żwiru i rumoszu skalnego do koryt udrożnione zostaną progi wodne na potoku Trzebuńka i Lubieńka oraz poprawiona będzie morfologia koryta Trzebuńki. Metoda ta stosowana była już przy renaturyzacji dopływu Raby – Krzczonówka z dobrym skutkiem. 

Wsypany do koryt potoków materiał podniesie poziom dna i wody umożliwiając migrację cennych gatunków ryb i ich rozród. Podniesiony zaś poziom wód gruntowych zasili chronione w obszarze Natura 2000 Raba z Mszanką priorytetowe siedliska i gatunki roślin.

Oczekiwane rezultaty:

• Przywrócenie migracji ryb i odtworzenie tarlisk na potoku Trzebuńka i Lubieńka, będących dopływami rzeki Raby w obszarze Natura 2000, poprzez poprawę morfologii koryta potoków i udrożnienie barier migracyjnych. Metoda – alimentacja rumoszu skalnego i żwiru do koryta dopływu. 
• Nieutrudniona migracja wstępująca i zstępująca brzanki oraz innych cennych gatunków ryb zamieszkujących obszar Natura 2000 Raba z Mszanką, przez progi na dopływie Raby potoku Trzebuńka i Lubieńka oraz możliwość osiągnięcia tarlisk istniejących i odtworzonych w ramach projektu. 
• Wzrost możliwości rozrodczych lokalnych populacji ryb reofilnych, wymagających dostępu do płytkich, żwirowych, chłodnych i dobrze natlenionych wód dopływów. W efekcie możliwy będzie w przyszłości wzrost populacji lokalnych cennych gatunków ryb, objętych ochroną (brzanka, głowacz pręgopłetwy, śliz, piekielnica).
• Polepszenie stanu sześciu siedlisk roślinnych (3220, 91E0, 3240, 3260, 3150, 6430) oraz gatunków objętych ochroną i Dyrektywą siedliskową (września pobrzeżna i włosienicznik rzeczny), poprzez wzrost poziomu wód gruntowych i powierzchni żwirowego dna, w efekcie wykonanych alimentacji materiału skalnego. 

Lubieńka

Działania zrealizowane w okresie październik-listopad 2023 roku.

Udrożnienie progu wodnego w km 0+270

Kaskada stopni w km 0+270 znajduje się w rejonie starej i nowej Zakopianki na potoku Lubieńka, będącym dopływem Raby. Stopnie blokowały migrację rybom m.in. brzance karpackiej – gatunku priorytetowego, chronionego w obszarze Natura 2000 Raba z Mszanką. Dlatego, aby otworzyć dla ryb drogę migracji w górę potoku Lubieńka, wykonaliśmy z rumoszu skalnego i żwiru bystrze, usypując je przed stopniem wodnym. Dzięki temu podniesione do góry zostało dno koryta, przez co podniósł się też poziom wody, zalewając barierę, którą ryby będą mogły pokonywać przy wysokich stanach wód. Poniżej zdjęcia przed i po wykonaniu bystrza oraz z prowadzenia prac. Autorzy zdjęć: Józef Jeleński, Krzysztof Kus i Joanna D. Wójcik.

Monitoring i ewakuacja ryb z rejonu prac budowlanych

Chcąc bezpiecznie wykonać prace polegające na wsypywaniu do rzeki rumoszu skalnego i żwiru, należało najpierw ewakuować wszystkie ryby z koryta na odcinku poddanym przebudowie. Zadaniem tym zajęli się ichtiolodzy, którzy wykonali też przed-realizacyjny monitoring ryb (powyżej i poniżej progu). Głównym obiektem ochrony w obszarze Natura 2000 Raba z Mszanką jest brzanka (Barbus carpathicus), która została stwierdzona wyłącznie poniżej progu, co potwierdziło brak możliwości migracji tego gatunku przez kaskadę stopni na Lubieńce  przeznaczonych w naszym projekcie do udrożnienia. Poniżej przedstawiamy zdjęcia z monitoringu i ewakuacji ryb z rejonu naszych prac w korycie, skąd ewakuowaliśmy ponad 1700 ryb. Wszystkie ryby przeniesiono poniżej rejonu prac, a koryto pozostało wygrodzone siatkami przez cały czas prowadzenia robót, aby ryby nie mogły się wracać. Skład gatunkowy ichtiofauny Lubieńki to: brzanka, śliz, strzebla potokowa, kleń, kiełb krótkowąsy i pstrąg potokowy. Autorzy zdjęć: Józef Jeleński, Krzysztof Kus i Joanna D. Wójcik.

Trzebuńka

Działania zrealizowane w październiku 2022 roku.

Udrożnienie progu wodnego w km 1+300

Stopień w km 1+300 znajduje się przy starym wodowskazie na potoku Trzebuńka, będącym dopływem Raby. Blokował on migrację rybom m.in. brzance karpackiej – gatunku priorytetowego, chronionego w obszarze Natura 2000 Raba z Mszanką. Dlatego, aby otworzyć dla brzanki drogę migracji w górę potoku Trzebuńka na tarliska (których utworzenie jest również jednym z naszych działań) wykonaliśmy z rumoszu skalnego i żwiru bystrze, usypując je przed stopniem wodnym. Dzięki temu podniesione do góry zostało dno koryta, przez co podniósł się też poziom wody, zmniejszający tym samym wysokość bariery, a ryby będą mogły bez problemu przeskakiwać próg  nawet przy niskich stanach wód. Przed samym stopniem utworzył się niewielki basen, zapewniający rybom głębszą wodę. Poniżej zdjęcia przed i po wykonaniu bystrza oraz z prowadzenia prac. Autorzy zdjęć: Józef Jeleński i Joanna D. Wójcik.

Udrożnienie progu wodnego w km 6+170

Drugi stopień przeciwrumoszowy, który udrożniliśmy na potoku Trzebuńka, znajduje się w km 6+170 (koło szkoły w Trzebuni). Blokował on migrację w górę potoku dla ryb reofilnych zamieszkujących Rabę. Stopień jest elementem konstrukcji zabezpieczającej most, przekraczający  w tym miejscu rzekę. Bystrze usypane z rumoszu skalnego i żwiru spowodowało spiętrzenie wody, przysłaniając stopień i umożliwiając jego pokonanie nawet przy niskich stanach wód. Na pierwszym zdjęciu widać jak duża była to przeszkoda dla ryb, szczególnie dla brzanki. Na kolejnych zdjęciach stopień po udrożnieniu. Pozostałe zdjęcia pokazują prace alimentacji rumoszu skalnego i żwiru. Autorzy zdjęć: Józef Jeleński i Joanna D. Wójcik.

Poprawa morfologii koryta w km 2+670

Ostatnim działaniem na potoku Trzebuńka, poprawiającym morfologię koryta było tzw. „nakarmienie” rzeki żwirem. Niestety nasze górskie rzeki i ich dopływy zostały poszatkowane na mniejsze kawałki zaporami przeciwrumoszowymi różnej wielkości. Zapory te mają za zadanie zatrzymywać materiał skalny, aby nie wypłycał on zbiornika zaporowego wybudowanego na rzece (tj. Zb. Dobczyckiego na Rabie). Efektem ubocznym stopni przeciwrumoszowych jest też całkowite zaburzenie transportu rumowiska na całej długości danego dopływu czy rzeki. Cierpią na tym ryby żwirolubne – główni mieszkańcy górskich rzek, którym żwir jest niezbędny do przeprowadzenia tarła. Przyczyną ubywania żwiru z rzeki jest również jego kradzież przez lokalną ludność. Rzeki od dawien dawna traktowane były jak darmowa żwirownia. Dlatego jednym z zadań w naszym projekcie jest uzupełnienie żwiru w rzece – czyli „nakarmienie” rzeki żwirem, co wykonaliśmy w październiku 2022 na Trzebuńce. Na odcinku potoku w km 2+670 wysypaliśmy na brzeg potoku kilka ciężarówek żwiru, w miejscu, z którego nurt podczas wezbrań wody sam pobierze i rozwlecze żwir po korycie. Dzięki temu, w sposób naturalny utworzą się tarliska dla ryb zamieszkujących Trzebuńkę, a które dzięki udrożnieniu przez nas stopnia w km 1+300, będą mogły dotrzeć do tych nowych miejsc rozrodu. Autorzy zdjęć: Józef Jeleński i Joanna D. Wójcik.

Monitoring i ewakuacja ryb z rejonu prac budowlanych

Chcąc bezpiecznie wykonać prace polegające na wsypywaniu do rzeki rumoszu skalnego i żwiru, należało najpierw ewakuować ryby z koryta na odcinkach poddanych przebudowie. Zadaniem tym zajęli się ichtiolodzy, którzy wykonali też przed-realizacyjny monitoring ryb. Głównym obiektem ochrony w obszarze Natura 2000 Raba z Mszanką jest brzanka (Barbus carpathicus), która została stwierdzona wyłącznie poniżej pierwszego stopnia (przy starym wodowskazie w km 1+300), co potwierdziło brak możliwości migracji tego gatunku przez stopnie przeznaczone w naszym projekcie do udrożnienia. Poniżej przedstawiamy zdjęcia z monitoringu i ewakuacji ryb z rejonu naszych prac na Trzebuńce. Przy niższym stopniu (koło starego wodowskazu) ewakuowaliśmy ok. 700 ryb, a na wyższym stopniu (przy szkole w Trzebuni) ok. 550 ryb. Wszystkie ryby przeniesiono kilkaset metrów poniżej rejonu prac, a koryto pozostało wygrodzone siatkami przez cały czas prowadzenia robót, aby ryby nie mogły się wracać. Skład gatunkowy rybich mieszkańców Trzebuńki to: brzanka, śliz, strzebla potokowa i pstrąg potokowy (w tym odmiana myślenicka). Autorka zdjęć: Joanna D. Wójcik

Zapraszamy do współpracy!

Za treść opracowanych materiałów odpowiada wyłącznie Fundacja Wspierania Inicjatyw Ekologicznych.